Terugblik 2012: patentenoorlog in telecomland

Techbedrijven beschermen hun uitvindingen met patenten, ook wel octrooien genoemd. Ze geven de rechthebbende een monopolie op een bepaald stukje techniek en belonen een bedrijf zo om innovatief te zijn en blijven. Op zichzelf is het een goede zaak dat dat gebeurt, maar in de wereld van de mobiele telecom heeft het de laatste jaren vooral tot ruzies geleid. Apple, Samsung, HTC, Nokia, Google en Microsoft klagen elkaar om beurten aan en eisen enorme bedragen om de patentbreuk te vergoeden. Iedere kleine vernieuwing wordt gepatenteerd en je kunt je afvragen of het patentensysteem de innovatie niet juist schaadt. In 2012 is 'de patentenoorlog' nog altijd in volle gang. Is er ook een eind van de conflicten in zicht?

De koek

De totale industrie is dan wel veel geld kwijt met patenzaken, maar individueel levert het bedrijven toch vaak het nodige geld op. Met behulp van aanklachten kan de lancering van een nieuw model smartphone of tablet bijvoorbeeld worden geblokkeerd en kan geld voor schadevergoeding worden geëist. Het belangrijkste is echter het verkrijgen van extra inkomsten op basis van licentiegeld. Als je kan aantonen dat de ander jouw technieken en uitvindingen heeft gebruikt in zijn toestel, zul je het als bouwer toch op een akkoordje moeten gooien.

Voor ieder verkocht toestel moet een klein bedrag worden afgestaan. Doorzichtig zijn de deals echter niet. Niemand heeft precies inzicht hoe achter de schermen de kaarten zijn geschud, maar af en toe komt er een nieuwtje boven tafel. Zo betaalt Microsoft licentiegeld aan Apple voor het ontwerp en gebruikservaringen van tablets om een lange, slepende rechtszaak te voorkomen.

Een en ander kwam boven tafel in een rechtszaak tussen Apple en Samsung. Samsung weigert juist voor de tablet-licenties te betalen. Op zijn beurt verdient Microsoft weer veel licentiegeld van telefoonmakers voor het gebruik van Android. Citibank analist Walter Pritchard dook in de boeken van Microsoft en becijferde dat HTC voor ieder verkocht Android-toestel vijf dollar licentiegeld betaalt. In dat licht is het dus helemaal niet zo erg voor Microsoft dat de halve wereld met een Androidtoestel belt.

Er zijn zelfs investeringsbedrijven actief die zich enkel richten op het verkrijgen van patenten en kunnen leven van licentiegeld. Deze zogenaamde patenttrollen kopen patenten van bijvoorbeeld noodlijdende technologiebedrijven en gebruiken die om aanklachten in te dienen en een deel van de koek te eisen. NTP is zo'n patenttrol. Deze zomer troffen 13 grote techbedrijven waaronder Apple, Google, Microsoft, Samsung en HTC een schikking met NTP, omdat het bedrijf patenten heeft voor de draadloze levering van e-mail.

Wie begon?

Zolang er al patenten zijn, zijn er ook gerechtelijk geschillen over uitgevochten. Er is dus ook niet echt een moment aan te wijzen wanneer de hele oorlog echt ontvlamde. De patentenstrijd in de technologie industrie kreeg in ieder geval een opleving met de internethype rond het jaar 2000. Er zijn in die tijd veel nieuwe patenten aangevraagd, ook patenten die niet goed omschreven waren. Dat leidde vaak tot onnodige ruzies. De komst van de smartphone en tablet heeft opnieuw conflicten doen oplaaien. Met de opkomst van de smartphone en de tablet hebben we een heel nieuw apparaat in handen, dat op een andere manier wordt bestuurd en andersoortige techniek bij wordt gebruikt. Ook zijn verschillende bedrijven in elkanders vaarwater komen te zitten, die eerder geen last van elkaar hadden. Aan de ene kant heb je de traditionele telecombedrijven als Nokia en Samsung en aan de andere kant de softwarebedrijven uit Silicon Valley.

Met name Google is vaak de gebeten hond in de patentenoorlog. Het bedrijf heeft van oorsprong relatief weinig patenten en is hierdoor kwetsbaar. Daarbij komt nog dat ze zo'n beetje het meest populaire besturingssysteem ter wereld zijn. (Volgens gegevens van de gfk is in Nederland ongeveer de helft van alle verkochte smartphone toestellen een Androidtelefoon.) Google heeft de laatste jaren echter maatregelen genomen om zich tegen aanklachten te weren door in koortsachtig tempo bedrijven op te kopen.

Motorola Mobility, dat vorig jaar voor een astronomisch bedrag van zo'n 12,5 miljard dollar is overgenomen door Google, werd vooral ingegeven door het versterken van het eigen portfolio van patenten. Later in 2011 volgden een duizendtal patenten van IBM. Aan de klagende kant staat meestal Apple. Het bedrijf lanceerde als eerste de touchscreen-telefoon en veel technieken die daaruit voortvloeien zijn door Apple gepatenteerd. Ook zij zijn echter een betrekkelijk jonge mobiele ontwikkelaar en op het gebied van draadloze communicatietechnologie zijn ze juist vaak weer kwetsbaar. 

De eerste grote megazaken in de mobiele patentenstrijd dateren terug tot 2009. Het waren toen vooral Apple en Nokia die met elkaar in conflict kwamen. Nokia beweerde dat Apple inbreuk maakte patenten voor onder andere de ontwikkeling van een touchscreen, schermverlichting en draadloze verbindingen. Apple klaagde ook Nokia aan met soortgelijke patenten. Er werden zaken gevoerd in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten en pas in de zomer van 2011 werd er een schikking getroffen. Apple koos eieren voor z'n geld en schikte in het betalen van een hoog eenmalig bedrag (naar schatting zo'n 400 miljoen dollar) en het betalen van jaarlijkse royalty's. Het Finse bedrijf heeft nu zijn pijlen gericht op RIM, Viewsonic en HTC. In mei dit jaar verscheen een persbericht waarin de Finnen aankondigden zaken te gaan voeren in Duitsland en de Verenigde Staten tegen die partijen.

Apple tegen de rest

Ook HTC en Apple hadden het voortdurend met elkaar aan de stok. Ditmaal was Apple de voornaamste aanklager en de belangrijkste klachten zouden zich richten op het gebruik van Android. Google zou een aantal technieken van Apple hebben afgekeken, waaronder 'slide-to-unlock' (met je vinger een toestel ontgrendelen op een touchscreen). Die 'uitvinding' heeft ondertussen al in een hoop landen tot rechtzaken geleid. In Duitsland won Apple een zaak van Motorola, maar de Engelse rechter bepaalde weer dat slide-to-unlock geen werkelijk nieuwe vinding is en dus ook geen patent verdient. Meer succes had Apple met het patent op 'het interactief maken van e-mailadressen en telefoonnummers in een tekst'. In de Verenigde Staten was er korte tijd een importverbod op de HTC One X en de EVO 4G vanwege inbreuk op het patent.

De meest in het oog springende rivaliteit is er wel tussen Apple enerzijds en Samsung anderzijds. Beide techbedrijven maken elkaar al langer het leven zuur, maar 2012 was wel een absoluut hoogtepunt in de strijd. Niet verrassend zijn Samsung en Apple ook de meest populaire, succesvolle smartphonemerken wereldwijd. Saillant detail is verder dat Samsung voor een belangrijk deel componenten van iPhones voor Apple levert.

Apple bestelde dit jaar wel minder chips bij Samsung (het bedrijf wil naar verluid meer diversificatie in de toeleveranciers) en gebruikt ook LCD-panelen van LG en Sharp. De inzet en trigger bij de ruzie is de Galaxy-telefoon en tabletserie van Samsung, het topmodel van de Koreanen. Apple vindt dat het design te zeer afgekeken van de eigen iPhone en ook is het weer het Android-systeem dat de Amerikanen ontstemt. Apple slaagde erin in verschillende landen (waaronder Nederland) een verbod te bedingen op het voeren van de Samsung Galaxy S II en de Samsung Tab 10.1.

Overigens waren er ook genoeg succesvolle verdedigingen voor Samsung. In Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk kregen ze bijvoorbeeld recent geen boete vanwege het schenden van een patent op 'het negeren van een verkeerde aanraking op een touchscreen. Daarbij hebben zowel HTC als Samsung menigmaal de aanval gekozen. Eerder voerde onder andere Samsung rechtszaken op basis van inbreuken op 3G-patenten. Destijds heeft dat geen succes opgeleverd. HTC heeft momenteel weer een aantal aanklachten lopen aan het adres van Apple in de Verenigde Staten vanwege inbreuk op LTE en 4G-patenten in de iPhone 5. Daarnaast maken zowel Samsung en HTC gebruik van het patentportfolio van Google om zich in zaken tegen Google te weren. En er worden ook weer rechtszaken uitgevoerd over de vraag of dat wel mag.

Innovatie-explosie of octrooigekte?

Al die aanvallen en tegenaanvallen geven wel aan dat het einde nog lang niet in zicht is. Er wordt ook flink geïnvesteerd in al die rechtszaken. Om zich tegen juridische geschillen te beschermen worden patenten massaal ingekocht en aangevraagd. Apple bijvoorbeeld heeft 434 LTE gerelateerde patenten ingeslagen voor de komende slag tegen HTC.

Samsung heeft gedurende alle zaken een record aan nieuwe patenten aangevraagd. Analysebureau Chetan Sharma Consulting becijferde dat zowel Nokia als Samsung nu zo'n 11.000 patenten hebben om de eigen producten te beschermen. Volgens datzelfde rapport had in 2011 meer dan één op de vijf toegekende patenten wereldwijd betrekking op mobiele communicatietechnologie. In hoeverre het gaat om innovatieve ontwerpen is niet echt duidelijk, maar veel zijn het er in ieder geval wel.

Toch lijkt het aanvragen van meer patenten niet echt een oplossing. Om de zoveel tijd wordt er immers wel weer een patent ongeldig verklaard. Zo werd recent bijvoorbeeld het 'rubber-banding' patent (het terug stuiteren van een scherm aan het einde van een lijst) van Apple voorlopig door een Amerikaans patentbureau ongeldig verklaard. Het patent speelde een rol in de zaak tussen Samsung en Apple en kan invloed hebben op de één miljard boete.

Het ziet er naar uit dat de grote patenenstrijd nog wel even door zal gaan en zolang er maar patenten aangevraagd blijven worden lijkt er een voedingsbodem voor meer ruzie. Ook in 2013 kunnen we als toeschouwer naar een mooi juridisch steekspel kunnen kijken. Of we er echt innovatieve, nieuwe toestellen van krijgen is maar de vraag.