Windows zonder Sinofsky, wat zijn de gevolgen?

Twee marktfactoren zijn bepalend voor de toekomst van Windows. De eerste of althans oudste is nog altijd XP. Vista had XP moeten vervangen, maar werd een dramatische flop. Een ramp voor Windows? Nee. Zowel consumenten als zakelijke gebruikers lieten aantrekkelijke alternatieven zoals Ubuntu en OS X links liggen. Ze hielden vast aan XP. Zelfs nu nog is het marktaandeel van XP vergelijkbaar met dat van Vista's opvolger; Windows 7 heeft dik drie jaar nodig gehad om XP te passeren.

En al krijgt W7 goede recensies, de gebruikers vragen er nauwelijks om. Microsoft moet regeren met harde hand. Zakelijke klanten kregen te horen dat de ondersteuning van XP in april 2014 wordt stopgezet. In de voor Windows zo belangrijke markt van grootgebruikers blijkt zelfs dat nauwelijks afdoende; Browsium weet te melden dat XP nog immer koning is in circa 80 procent van de bedrijven en organisaties die 10.000 of meer pc's in gebruik hebben.

Browsium is een Amerikaans bedrijfje, opgezet door ex-Microsofties. Ze verdienen een dik belegde boterham aan vooral grotere organisaties die afhankelijk zijn van oud maatwerk, software geschreven om samen te werken met Internet Explorer 6 (en dus XP). Een van hun klanten is de Britse belastingdienst. Daar werken 85.000 pc's nu eindelijk met IE8 en W7, dankzij een Browsium plugin waar de klant 1,6 miljoen euro voor betaalde - een heel vriendelijk bedrag in vergelijking met de 40 miljoen of meer die aanpassing van het oude maatwerk zou kosten. De realiteit is dat pc-gebruikers vooral waarde hechten aan hun oude software en het gemak van overweg kunnen met hun huidige Windowsversie. Geen wonder, want zowel de hardware als de besturingssystemen zijn sinds de lancering van XP (in 2001) niet fundamenteel veranderd. Voor zover de pc nu anders wordt benut, is internet de plek waar innovatie het grote verschil maakt. Klassieke desktops en laptops blijven onderdeel van het meubilair, maar de groei is eruit - ongeacht de talenten en charmes van nieuwe besturingssystemen. Heel andere hardware bleek nodig om echt nieuwe vormen van gebruik mogelijk te maken. Apple zag als eerste de ware aard van het gat in de markt en legde er de iPhone in, de tweede factor die de toekomst van Windows bepaalt.

iPhone groter dan Microsoft

In het afgelopen kwartaal genereerde de iPhone meer dan 17 miljard dollar aan inkomsten voor Apple. De brutowinst was circa 50 procent; wat je noemt een gezonde marge. In dezelfde periode scoorden alle activiteiten van Microsoft bij elkaar een miljard dollar minder. De iPhone zorgt voor de helft van het geld dat bij Apple naar binnen rolt en veel meer dan de helft van de winst. Ook in vergelijking met andere bedrijven is de iPhone ontzagwekkend. Het kleine apparaatje maakt meer winst dan Google, en bijna zoveel winst als Exxon-Mobil - 's werelds grootste bedrijf gemeten in jaarlijkse inkomsten. Niet slecht voor iets dat in veel opzichten lijkt op een pc. Welke verschillen maken de iPhone zo bijzonder gewild?

- Geïntegreerde multimediale communicatie:
email, sms, telefoon, web, camera
- Multitouch bediening
- Altijd aan
- Zakformaat
- Betaling voor een groot deel per maand
- Locatiegevoelige toepassingen zoals navigatie

En dat alles werkt, ook in de handen van iemand die geen meterslange gebruiksaanwijzingen wil lezen en onthouden. Steve Jobs en zijn industriële ontwerper Jonathan Ive namen het al bestaande concept 'smartphone' onder handen en maakten er een handzaam, gelikt en volwassen product van.

Een fijn paard

Interessant is dat de iPad, zo nadrukkelijk familie van de iPhone, lang niet zoveel succes heeft. De verkochte aantallen zijn kleiner - 14 miljoen iPads tegen 27 miljoen iPhones, in het afgelopen kwartaal. Bovendien is de brutowinstmarge 'slechts' circa 27 procent. Het komt erop neer dat de iPhone ruwweg vier keer zoveel winst maakt. Evengoed is de iPad een fijn paard om in de stal te hebben, en Apple's Tim Cook verwacht dat in de komende jaren meer tablets dan pc's over de toonbank zullen gaan. Maar de smartphone blijft verreweg de sterkste groeimotor. Ook al omdat er nog vele onbenutte mogelijkheden zijn, onder andere in relatie met betalingsverkeer. Microsoft heeft dringend een succesvolle smartphone nodig, of althans eentje die Windows Phone draait en een groot marktaandeel verovert. Ook een tablet, maar de sleutel tot groei in plaats van krimp is de smartphone. En er is een heel groot breekijzer nodig om nu nog voldoende plek te vinden in die markt, naast iPhone en Android. Mooi nieuw grafisch gebruikersgemak alleen is niet voldoende, dat bewees Windows Phone 7. Nokia's Lumia 900 werd stevig in de markt gezet, leek goed van start te gaan, maar verkocht uiteindelijk niet best.

Het breekijzer

Windows 8, Windows RT (eerder bekend als Windows on ARM) en Windows Phone 8 moeten het breekijzer worden. Samen zullen ze een naadloos geheel maken van de pc's, tablets en smartphones waar een modern mens niet buiten kan. Het gemak waarmee de draad van activiteiten op een laptop even later op een tablet of smartphone opgepakt kan worden, moet de bijna identieke en via Microsofts cloud verbonden besturingssystemen onweerstaanbaar maken - voor de gebruiker en voor wie applicaties ontwikkelt, want zo goed als dezelfde app zal uiteindelijk kunnen draaien op alle varianten van W8 en WP8. Althans, dat is het streven.

In zijn lange carriè bij Microsoft verwierf Steven Sinofsky een reputatie voor het afleveren van kwaliteit op tijd. Onder zijn leiding herstelde de Windowsdivisie zich met W7 van het Vistafiasco en werden Windows 8 en de Surface ontwikkeld, de eigen 'slate' van Microsoft. Het ontwerp werd wetenschappelijk aangepakt, want Sinofsky houdt niet van "testosteron" als uitgangspunt. In het verleden werden belangrijke keuzes vaak gebaseerd op weinig meer dan smaak en gevoel in eigen kring. "Begrijp ik goed," zei hij eens, "dat je het aan je tien vrienden gaat vragen, die allemaal naar Fry's (handel in computeronderdelen) gaan en hun eigen gamingmachines bouwen, en dat we zo gaan beslissen over de features van het product? Dat lijkt me een tikje homogeen. Niet zo heel betrouwbaar."

Telemetrie

Onder Sinofsky's leiding werden keuzes gemaakt op basis van telemetrie - uitgebreide rapportage over wat gebruikers doen met hun Windows en andere software, automatisch naar Microsoft gezonden door hun eigen pc's. Allemaal netjes anoniem en de gebruiker kan weigeren om mee te doen, tenzij het gaat om een gratis proefversie. In Windows 8 maakt de bekende startknop plaats voor een getegeld startscherm, waarvan de eigenschappen tot in de kleinste details werden gebaseerd op telemetrie. Met als aantoonbaar resultaat dat de gebruiker makkelijker en sneller uit de voeten kan, ook met muis en toetsenbord. Probeer maar eens; de gemiddelde W7-pc presteert beter met W8. (En W8 kan overweg met alle applicaties die geschikt zijn voor W7.) Zowel de Surface hardware als de omgangsvormen van W8 zijn van hoge kwaliteit. Maar op zolder rammelen nog wat hinderlijke skeletten.

De Surface RT - nu nog de enige versie op de markt - is net als de iPad gebaseerd op ARM-technologie, in dit geval een quad-core Nvidia Tegra 3. De voordelen ten opzichte van Intel x86 processors zijn een fors lager energieverbruik (een acculading gaat makkelijk 11 werkuren mee) en een vijfde core die traag maar extreem zuinig is, voor toepassing in standby modus. Net als een smartphone kan de Surface RT in "connected standby" met internet verbonden zijn en allerlei informatie blijven ontvangen, zoals email en apps-updates.

"Bijna identiek"

Maar er is geen zinnige manier om software voor Intel x86 te laten draaien op ARM hardware. Wie de Surface alleen aantrekkelijk vindt als er applicaties geschreven voor W7 in passen, moet wachten op de duurdere Surface Pro met Intel processor en Windows 8; zonder connected standby en minder zuinig met zijn accu.

Umm... Maar W8, RT en WP8 zijn toch "bijna identiek"? Ja en nee. De hele familie is gebaseerd op de NT-kernel en heeft vrijwel dezelfde omgangsvormen. Maar alleen applicaties geschreven voor de nieuwe Windows Runtime (WinRT) draaien net zo makkelijk op RT als op W8. Kortom, gezien vanuit de desktop lijken W8 en RT in de verste verte niet op elkaar. Alleen gezien vanuit WinRT zijn ze bijna identiek.

Ook Windows Phone 8 is bedoeld voor ARM-hardware en bevat een versie van WinRT, min of meer sporend met die in RT en W8. Ook hier ontstaat echter een harde breuk met het verleden. WP8 past niet in hardware bedoeld voor WP7 (gebaseerd op Windows CE). Smartphones zoals de Lumia 900 - op de markt sinds april 2012 - zijn nu al weeskinderen, ongeschikt voor de apps die worden geschreven voor WP8. Teleurstellend voor zowel kopers als softwaremakers.

Zonder Sinofsky

Windows Phone is een aparte afdeling binnen Microsoft. Het gerucht gaat dat Sinofsky Windows en Windows Phone wilde samenvoegen, onder zijn leiding. Hij ontkent dat, en zegt dat samenwerking altijd beter is dan het overhoop halen van organisaties. Maar Sinofsky's waarde voor Microsoft was zijn ijzeren doelgerichtheid. Dingen gebeurden op zijn manier, in 'zijn' Windowsdivisie. En soms ook erbuiten, in enkele gevallen met het vertrek van andere talentvolle mensen als gevolg. Een ervan was Ray Ozzie, door Bill Gates gekozen en ingewerkt als zijn opvolger in de rol van chief software architect.

Topman Ballmer wil meer samenwerking tussen de afdelingen van Microsoft. Dat is nodig, want het moet een "devices and services company" worden, waarin hardware zoals tablets, smartphones, Xbox 360's en pc's naadloos aansluiten op elkaar en op dienstverlening zoals Office 365 en Skydrive. Wat betekent dat andere afdelingen invloed krijgen op de koers van de Windowsdivisie. Het lijkt erop dat Ballmer en Sinofsky het niet eens konden worden over komende veranderingen in het beleid. Er zijn ook tekenen dat Sinofsky al eerder genoeg kreeg van Microsoft. Dit jaar was er een bijeenkomst van twee dagen waar de divisiehoofden elk een presentatie zouden geven om elkaar bij te praten. Sinofsky verscheen, maar zei geen presentatie te hebben voorbereid. Hij gaf antwoord op vragen, verwees naar zijn blog en vertrok al de eerste dag.

Apple is groot geworden dankzij de scherpe kijk op de markt, de enorme aandacht voor details en de ijzeren doelgerichtheid van Steve Jobs. Sinofsky heeft een groot deel van die talenten in huis. Zijn huidige opvolgers - Julie Larson-Green voor de technische kant, Tami Reller voor het zakelijke deel - staan daar minder om bekend. Wat er ook mankeerde aan Sinofsky, het is voor Microsoft een slecht moment om hem kwijt te raken.